Zapraszamy 4. listopada o godz. 18:30 na spotkanie z Radosławem Rakiem, tegorocznym laureatem Nagrody Literackiej Nike. Rozmowę poprowadzą Justyna Suchecka i Natalia Szostak z Krótkiej Przerwy.       

Laudacja pióra przewodniczącego jury Nike 2020 prof. Pawła Próchniaka.

1.

Ta książka to klechda. Jak każda klechda jest triumfem wyobraźni, ale zarazem dotyka twardej rzeczywistości, prawdziwego świata. Snuje historię nie z tej ziemi i jednocześnie opowiada o czymś, co drzemie w realnej historii, w naszej wspólnej podświadomości, w podglebiu języka, którym mówimy. W tym paśmie realności, z którym mierzy się "Baśń o wężowym sercu", jest coś poruszającego i okrutnego zarazem – coś, co powinno zostać opowiedziane i być może nie ma na to innego języka, niż dziwna, niedzisiejsza dykcja poetyckiej klechdy.          

2.

Radek Rak zapisał „wtóre słowo o Jakóbie Szeli”. Można powiedzieć, że jest to wtór powierzchowny w czytaniu rzeczywistej grozy wydarzeń, które wziął za swoją kanwę, że realny Szela jest tu wydmuszką. To prawda, ale nie historia z jej dramatyzmem i okrucieństwami gra w tej klechdzie pierwsze skrzypce. Siłą książki Radka Raka jest sam akt snucia opowieści – snucia i tkania. Tkania z rozbieganych ech i pogłosów, z lotnych pasm uwolnionej wyobraźni, z refleksów światła odbitego od gór, bukowych liści, łusek węża.

3.

Radek Rak świetnie panuje nad słowem, nad różnymi tonacjami polszczyzny, nad jej możliwościami i nad tym, co żyje pośród słów – w przy-dźwiękach i echach, prawie już niesłyszalne. Baśń o wężowym sercu jest świadomie staroświecka i zarazem nowocześnie groteskowa. Wiele zawdzięcza literaturze. Sama jest w przemyślny sposób literacka. Jej konstrukcja – precyzyjna, dyskretnie podopinana – pracuje miękko jak do-brze naoliwiony mechanizm. Ma w sobie coś z bezwzględności zegara odmierzającego minuty, wybijającego godzinę, ale jest w niej też nie-mało z wdzięku pozytywki, która powtarza znane struktury fabularne, powiela dobrze rozpoznawalne, niemal już wytarte układy wątków i zmienia je w płynny ruch snucia opowieści, w falowanie realności jak ze snu. Słychać w Baśni o wężowym sercu różne echa i tony literatury. Podskórnie pracują w niej głosy wielu pisarzy – wzięte pod włos, rozwibrowane, twórczo przejęte, przetopione w metal lżejszy odpowietrza. Ta sprzymierzona z wyobraźnią literackość jest ważna – przypomina, że literatura jest wolnością słów, że biegnie w nieznane, a zarazem, w tym samym ruchu, wnika w świat, sięga w głąb rzeczywistości. I wtedy staje wobec czegoś, co odnajduje się w języku drzew i kamieni, w opowieściach gór, w mowie mitu.

4.

Tak pomyślana literatura przypomina też o potrzebie mitu, podpowiada, że pod powierzchnią rzeczywistości – „u podszewki rzeczy, w ciemności fastrygowanej plączącą się fosforescencją” – pulsują dawne mitologie, zapomniane klechdy, tajemnicze fabulacje. O tym rejestrze rzeczywistości Bruno Schulz pisał tak:

„Co za krążenie, ruch i ciżba! Co za mrowie i miazga, ludy i pokolenia, tysiąckrotnie rozmnożone biblie i iliady! Co za wędrówka i tumult, plątanina i zgiełk historii! […] Tu są te nieskończone inferna, te bez-nadziejne obszary osjaniczne, te opłakane nibelungi. Tu są te wielkie wylęgarnie historii, te fabryki fabulistyczne, mgliste fajczarnie fabuł i bajek”.

Radek Rak dotarł do tego miejsca. Zaczerpnął z jego ciemnych nurtów. I podał nam kubek tamtej wody – pożywnej, orzeźwiającej wody mitu, wody tajemnicy. Nie wiem, czy od literatury można oczekiwać czegoś więcej.