Do drugiego stycznia 2011 trwa w Bydgoszczy unikatowa wystawa "Magia grafiki japońskiej", będąca wyjątkowym wydarzeniem artystycznym, prezentującym dzieła najlepszych współczesnych grafików japońskich.

Niezwykłość tego przedsięwzięcia akcentuje tytułowa magia nawiązująca do tradycji drzeworytów ukiyo-e, do fascynacji grafiką japońską w Europie oraz do dwudziestowiecznej ewolucji i wieloletniej dominacji grafiki japońskiej w grafice światowej.

Na wystawie prezentowane będą prace ze zbiorów Stowarzyszenia Międzynarodowe Triennale Grafiki w Krakowie oraz Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha. Pierwsza edycja wystawy miała miejsce w 2008 roku, w katowickiej Galerii Rondo Sztuki, a przygotowana została przez Akademię Sztuk Pięknych w Katowicach i SMTG w Krakowie.

Na bydgoskiej ekspozycji zostanie zaprezentowanych 112 plansz graficznych, autorstwa 62 artystów, spośród których dziewięciu jest laureatami Międzynarodowego Triennale Grafiki w Krakowie. Dwukrotnym laureatem Triennale jest Hamano Toshihiro, a grupę pozostałych tworzą: Endo Susumu, Honda Eiko, Kasai Masahiro, Kamoto Akira, Kurachi Hisashi, Nakabayashi Tadayoshi, Shoichi Ida i Yasuda Satoru.

Wystawa będąca przeglądem twórczości japońskich grafików kilku minionych dekad odzwierciedla najważniejsze tendencje tego czasu, ukazuje różnorodność środków formalnych, bogactwo tematyki i rozmaitość wykorzystywanych technik. Graficzne plansze, wśród których przeważają duże formaty, zaskakują wysmakowaną kompozycją i wysublimowaną kolorystyką.

Przykładem tych różnorodnych rozwiązań są wybrane plansze laureatów. Hamano Toshihiro – uważany za mistrza metafory i czystości wizualnej – jest autorem abstrakcyjnych, wielkoformatowych serigrafii o zawężonej, skontrastowanej gamie barwnej, czerpiącym inspiracje z religii, historii i legend japońskich. Jego prace cechuje wyczucie piękna i kompozycji – tak charakterystyczne dla grafiki japońskiej. W odmienny klimat przenoszą nas niewielkie, barwne, baśniowe cytaty florystycznych kompozycji litograficznych Endo Susumu. Można je zestawić z czarno-białymi akwafortami Nakabayashi Tadayoshi, który także czerpie motywy ze świata przyrody. Plastycznym wyrazem stanów emocjonalnych są monochromatyczne, szarozielone abstrakcyjne litografie Honda Eiko. Inny typ abstrakcji – zgeometryzowane kompozycje w błękicie z pomocą suchej igły wyczarowuje Kasai Masahiro. Zaskakują delikatne, wielobarwne suche igły autorstwa Shoichi Ida, sprawiające wrażenie akwareli. Pomiędzy lokują się niemal czarno-białe litograficzne abstrakcje Yasuda Satoru obrazujące tytułowe minerały lub stany fizyczne – ruch. Fotoprinty Komoto Akira stanowią przetwarzany obraz fotograficzny, komponowany na zasadzie surrealistycznych skojarzeń.

Wystawa jest okazją do poznania bogactwa i perfekcji współczesnego warsztatu japońskich grafików, stosujących szeroką gamę technik graficznych, od wielowiekowych, klasycznych (drzeworyt, miedzioryt, akwaforta, akwatinta, akwaforta z akwatintą, mezzotinta, sucha igła, także stosowanych w wersji mieszanej, m.in. akwaforta z suchą igłą i mezzotintą, sucha igła z akwatintą) poprzez techniki o krótszej tradycji (litografia, serigrafia, serigrafia z offsetem, offset z litografią) do tych najnowszych (technika cyfrowa, druk atramentowy, fotocollage, fotoprint, kolografia), a także technik stosowanych w zaskakujących połączeniach – akwaforta z pastelem, drzeworyt z kolażem, akwaforta z kolografem i serigrafią oraz technik nie ujawniających w pełni tajemnicy warsztatu.

Ekspozycji Magia grafiki japońskiej będzie towarzyszył aneks obrazujący dawną grafikę japońską. Zaprezentowany zespół 12 drzeworytów pochodzi ze zbiorów graficznych Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy. Początek tej skromnej kolekcji stanowiły dary dla bydgoskiego Muzeum Miejskiego z 1924 roku – prof. Masami Koga z Cesarskiego Uniwersytetu w Kioto oraz porucznikowej Zaleskiej z Bydgoszczy. Ten niewielki zespół przybliża zagadnienie specyficznego nurtu japońskiego drzeworytu, określanego nazwą ukiyo-e. Jednocześnie, w kontekście wystawy współczesnej grafiki, w wymiarze ogólnym obrazuje olbrzymie zmiany kulturowe w Japonii, a w węższym – ewolucję grafiki.

Terminem ukiyo-e,oznaczającym „obraz przepływającego świata”, określa się gatunek w malarstwie i drzeworycie japońskim, powstały w kręgu kultury mieszczańskiej. Jednym z przejawów tej kultury był styl życia koncentrujący się w dzielnicach rozrywek wielkich miast, m.in. w Yoshiwarze w pobliżu Edo (dzisiejsze Tokio). Tematyka zawężona była do ukazywania życia toczącego się w teatrach, herbaciarniach i domach publicznych, a jej bohaterami byli głównie aktorzy, gejsze, kurtyzany, żonglerzy i zapaśnicy sumo. Ale drzeworyty ukiyo-e to także przedstawienia historyczne i legendarne, sceny z życia samurajów, cykle ukazujące widoki miast i świątyń, sceny obrazujące życie religijne i święta ludowe oraz pejzaże. Do najpopularniejszych wątków należały wizerunki pięknych kobiet i portrety aktorów plebejskiego teatru kabuki.

Gatunek ukiyo-e, powstały na początku XVII, a istniejący do schyłku XIX wieku, przechodził ewolucję w zakresie ikonografii i techniki, a etapy jego rozwoju wyznaczały nazwiska mistrzów i nazwy szkół. W obrębie tematyki niektóre przedstawienia są typowe dla określonych szkół, m.in. portrety aktorów występowały najczęściej w pracach artystów ze szkoły Torii, tematyka teatralna pojawiała się w planszach szkoły Katsukawy z końca XVIII wieku. Jedną z największych i najdłużej działających szkół była szkoła Utagawa, której przedstawicielem był m.in. Utagawa Kunisada, autor prezentowanych plansz, m.in. portretu Japonki z bębenkiem.

W końcu XVIII wieku w drzeworycie ukiyo-e pojawił się nowy temat – pejzaż, a jego najwybitniejszym twórcą był Utagawa Hiroshige. Prezentowany zestaw sześciu plansz jego autorstwa przybliża specyfikę krajobrazów oddających ulotne piękno przyrody i zmienność pór roku. Niektóre z plansz pochodzą ze słynnych cykli graficznych – 53 stacje Tōkaidō i Sto widoków Edo. W drzeworytach pejzażowych obok serii tematycznych często pojawiały się te same motywy, np. góra Fudżi ukazywana w różnych porach roku. Najwcześniejszy z prezentowanych drzeworytów Farbiarze przy pracy autorstwa Hokusai Katsushika prawdopodobnie stanowi ilustrację do jednej z jego licznych książek.

Początkowo drzeworyty ukiyo-e były czarno-białe (sumizuri-e), następnie ręcznie kolorowane żółcią, cynobrem, rzadziej zielenią („pomarańczowe obrazy” – tan-e). Dodawany do barwnika klej wpływał na efekt połysku przypominający lakę („lakowe obrazy” – urushi-e). Kolejną odmianą techniki były drzeworyty, w których przeważały cieliste róże („czerwone obrazy” – beni-e). W latach czterdziestych XVIII stulecia odkryto metodę odbijania koloru bezpośrednio z klocka, przy czym początkowo były to dwa lub trzy kolory – różowy, zielony i żółty (benizuri-e); do każdego koloru stosowano odrębną matrycę. W 1765 roku wprowadzono metodę wycinania znaczników w narożach klocka, umożliwiającą precyzyjne rozmieszczenie kolorów na odbitce. Od tego czasu wielobarwne plansze („brokatowe obrazy” – nishiki-e) zdominowały japoński drzeworyt.

Drzeworyt ukiyo-e stanowił wynik współpracy czterech osób – wydawcy, artysty (malarza), snycerza i drukarza. Wydawca zamawiał temat, określał nakład i cenę, koordynował pracę pozostałych wykonawców i finansował przedsięwzięcie. Praca malarza obejmowała wykonanie projektu w postaci konturowego rysunku na papierze i dobór barwników. Według rysunkowego wzoru, naklejonego na drewniany klocek, snycerz wycinał rysunek, osobno dla każdego koloru kompozycji. Odbitki wykonywał drukarz. Na drzeworytach ukiyo-e znajdują się znaki wydawcy i autora projektu oraz znaki cenzorskie, zezwalające na rozpowszechnianie grafiki.

Termin: 2010-11-17 do 2011-01-02 

Miejsce: Galeria Sztuki Nowoczesnej Czerwony Spichrz

ul. Mennica 8 na Wyspie Młyńskiej, Bydgoszcz

Źródło: Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy