W jaki sposób mówić dzieciom i młodzieży o Szoah – temacie, którego rozmiary i groza wydają się niepojęte nawet dla dorosłych? Czym było Auschwitz? to przystępna, choć nieuładzona lekcja historii, którą znawczyni Holokaustu Annette Wieviorka przeprowadziła w formie rozmowy ze swoją córką Mathilde.

Odpowiadając na prawie osiemdziesiąt pytań, Wieviorka opisuje całe spektrum wydarzeń związanych z Holokaustem: dojście Hitlera do władzy i wzrost nastrojów antysemickich, stworzenie gett i obozów koncentracyjnych, ludobójstwo dokonane na Żydach, „ostateczne rozwiązanie”, żydowski ruch oporu oraz winę spoczywającą na narodzie niemieckim. Czytelnik w każdym wieku uznać może książkę Czym było Auschwitz? za wiarygodne i poruszające wprowadzenie w historię jednego z najmroczniejszych epizodów w dziejach ludzkości. Czym było Auschwitz? Rozmowy z moją corką, książka wydana w kilkunastu językach, to pierwsza praca Annette Wieviorki dostępna po polsku.

Kiedy otwarto drzwi wagonów – widziałaś to w wielu filmach – Berthe usłyszała krzyki po niemiecku i szczekanie psów. Jako że kiedyś mieszkała w Niemczech, które opuściła w wieku 10 lat po dojściu do władzy Adolfa Hitlera w 1933 roku, rozumiała, co krzyczano: mieli się spieszyć, zostawić walizki i pakunki na rampie; kręcili się tam nieprawdopodobnie wychudzeni ludzie z ogolonymi głowami, w pasiastych ubraniach przypominających piżamy. Niemcy ogłosili wówczas, że ci, którzy są zmęczeni, mogą udać się do obozu ciężarówką, i podzielili przybyłych na dwie grupy. Zmęczeni, osoby starsze, dzieci, kobiety w widocznej ciąży wsiedli na ciężarówki. Pozostali, między innymi Berthe, poszli pieszo. Następnie rozdzielono mężczyzn i kobiety. Każdy do swojego obozu. Jeśli chodzi o Berthe, to trafiła ona do kobiecego obozu Birkenau, oddalonego o trzy kilometry od głównego obozu Auschwitz, któremu podlegał.

Co działo się z nimi dalej?

Kobiety musiały się rozebrać. W tamtych czasach ludzie byli bardziej wstydliwi niż dziś i nigdy nie obnażano się przy obcych. Dla wielu było to pierwszym upokorzeniem. Potem przeszukano je, nie omijając najintymniejszych części ciała. Wysłano pod prysznic, ogolono: głowę, pachy, łono. Dano im ubrania. Wcale nie te pasiaste piżamy czy koszule, które widać na zdjęciach, w filmach i w muzeach, ale byle co, zwykłe łachmany, czasem okropnie brudne. Były to faktycznie rzeczy, które wzięto z bagaży osób deportowanych wcześniej: nie dość dobre, aby zachować je dla Niemców, albo zużyte już przez innych więźniów. Na koniec – to właśnie zobaczyłaś na przedramieniu Berthe – czymś w rodzaju metalowego pióra wyryto im na ciele niebieskim tuszem nieusuwalny numer.

(fragment)

Annette Wieviorka (ur. 1948) – francuska historyczka, potomkini polskich Żydów zamordowanych w Auschwitz. Pracuje w Centre National de la Recherche Scientifique. Wybitna znawczyni dziejów Szoah oraz dwudziestowiecznej historii Żydów, autorka kilkunastu książek i wielu artykułów na ten temat, między innymi: Les Livres du souvenir: Memoriaux juifs de Pologne (we współpracy z Y. Niborskim, 1983), Ils etaient juifs, resistants, communistes (1985), Deportation et genocide. Entre la memoire et l’oubli (1992), L’Ere du temoin (1999), Auschwitz (2004), L’ Heure d’exactitude (2011). Publikuje również w „Le Monde”, „Libération” i „L’Express”. Jest laureatką Prix Henri Hertz (1992), Prix Mémoire de la Shoah (2000) oraz oficerem Orderu Narodowego Legii Honorowej (2009).