Instytut Mikołowski zaprasza 23 września o godz. 18.30 na spotkanie poświęcone twórczości i życiu Waltera Benjamina, związane z numerem "Literatury na Świecie" poświęconym w całości osobie Benjamina.

W spotkaniu wezmą udział: Grzegorz Jankowicz ("Tygodnik Powszechny", Ha!Art), Adam Lipszyc (Uniwersytet Warszawski) i Marcin Szuster (sekretarz LnŚ). Prowadzenie: Maciej Melecki i Krzysztof Siwczyk.

WALTER BENJAMIN (ur. w 1892 w Berlinie, zm. w 1940 w Port-Bou) – myśliciel i pisarz niemiecki. Pochodził z żydowskiej rodziny kupieckiej, studiował we Fryburgu Bryzgowijskim, Berlinie, Monachium i Bernie. Poniósłszy porażkę w karierze akademickiej (odrzucono jego rozprawę habilitacyjną), został intelektualistą-pisarzem o wielce oryginalnym dorobku. We wczesnych pracach zajmował się refleksją nad językiem; m.in. w esejach Über Sprache überhaupt und über die Sprache des Menschen (1916; O języku w ogóle i o języku człowieka), Die Aufgabe des Übersetzers (1923; Zadanie tłumacza) czy w rozprawie z 1925 r. Ursprung des deutschen Trauerspiels (1928; Narodziny niemieckiej tragedii), będącej też wizją świata jako rumowiska, którego alegoryczną mowę odczytuje melancholijny myśliciel. W drugiej połowie lat dwudziestych Benjamin przebywa w Paryżu, gdzie wraz z Franzem Hesslem tłumaczy Prousta, rozpoczyna też pracę nad Passagen-Werk (Pasaże) — nieukończonym projektem, w którym minimalistyczna obserwacja, spacer po labiryncie miasta, fragmentaryczny opis miały odtwarzać dzieje nowoczesności sub specie urbis. Prefiguracją tego projektu był aforystyczno-„mikrologiczny” zbiór Einbahnstraße (1928; Ulica jednokierunkowa), gdzie flaneur Benjamin zajmuje się m.in. fenomenem „towaru”, dając wyraz materialistycznemu wymiarowi swojej filozofii. Zarazem nie opuszczał jej wymiar teologiczny, którego zwieńczeniem są opracowywane w 1940 r. tezy historiozoficzne Über den Begriff der Geschichte (O pojęciu historii): Benjamin zajmuje tu stanowisko wobec historiozofii Marksa i przedstawia własne, „monadologiczne” i mesjaniczne pojmowanie dziejów. W latach trzydziestych powstały trzy inne prace, które pozostają w związku z monumentalnymi „Pasażami”: Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit (Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej), Paris, die Hauptstadt des 19. Jahrhunderts (Paryż – stolica XIX wieku) oraz Paris des Second Empire bei Baudelaire (Paryż II Cesarstwa według Baudelaire’a).

Istotnymi wątkami myśli Benjamina są rozważania dotyczące upadku doświadczenia zbiorowego w czasach nowoczesnych, roli mas, pojęcia „aury” w sztuce, rozwoju technicznego i industrializacji; do ważniejszych tekstów należą tu m.in.: Über einige Motive bei Baudelaire (O kilku motywach u Baudelaire’a), Erfahrung und Armut (Doświadczenie i ubóstwo), Kleine Geschichte der Photographie (Mała historia fotografii) czy wspomniane już refleksje o dziele sztuki w dobie reprodukcji technicznej. Czyniąc zadość tym zainteresowaniom w swojej twórczości eseistycznej, Benjamin okazał się wnikliwym krytykiem kultury współczesnej, daleko wykraczającym poza swój czas.

Pisarz Benjamin był nie tylko autorem ujętych w osobliwą formę literacką koncepcji filozoficznych czy diagnoz współczesności; był też komentatorem zjawisk literackich, symbolizowanych przez szereg nazwisk: Goethe, Baudelaire, Proust, Kafka, Kraus, Brecht czy Hessel. I był sam nowelistą, twórcą radiowym, literatem piszącym o eksperymentach z haszyszem czy wreszcie autorem powstających w latach 1932-1938 wspomnień z dzieciństwa. Nadał im co najmniej trzy różne wersje; istnieją też różne ich edycje: dwie przygotowane przez Adorna, zrewidowana przez Tillmana Rexrotha, wreszcie sporządzona na podstawie wersji ostatecznej, odnalezionej w paryskiej Bibliotece Narodowej. Najpóźniej (w 1988 r.) dostępną wersją tekstu jest wersja najwcześniejsza, tzw. giesseńska, która powstała na przełomie lat 1932/33. Jest to wersja ułożona, skorygowana i zamknięta przez samego Benjamina. Stanowi ona podstawę przekładu Berliner Kindheit um neunzehnhundert w nieniejszym numerze „LnŚ”.

Od 1933 r. Walter Benjamin był emigrantem politycznym; mieszkał w Paryżu, bywał u Bertolta Brechta w Danii, nawiązał niełatwą współpracę ze środowiskiem Szkoły Frankfurckiej. Uciekłszy z bombardowanego Paryża zimą 1939/40, usiłował przedostać się do Hiszpanii. W przekonaniu, że czeka go deportacja do hitlerowskich Niemiec, popełnił samobójstwo.

Bibliografia Benjamina w przekładzie na polski obejmuje dwa wybory jego tekstów: Twórca jako wytwórca w wyborze H.Orłowskiego, przeł. H.Orłowski, J.Sikorski, Poznań 1975 i Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, w wyborze i opracowaniu H.Orłowskiego, przeł. K.Krzemieniowa, H.Orłowski, J.Sikorski, Poznań 1996, książkowe wydanie Ulicy jednokierunkowej, przeł. Andrzej Kopacki, Warszawa 1997, Pasaże, przeł. Ireneusz Kania, Kraków 2005, edycje Alethei: Berlińskie dzieciństwo na przełomie wieków (2010), Ulica jednokierunkowa (2011), przeł. B.Baran, O haszyszu, przeł. E. Drzazgowska (2010). Przekładowych ponowień doczekały się także inne teksty Benjamina, np. szkic Das Kunstwerk im Zeitalter... istnieje w przekładach J.Macha, „Kino” 3/1968, K.Krzemień, w: Estetyka i film, Warszawa 1972 i J.Sikorskiego, w Twórca..., wyd.cyt. Tam też przekład „Zadań tłumacza”, tekstu opublikowanego w „LnŚ” (12/1974) w tłumaczeniu K.Ligoty. Inne przekłady: „O kilku motywach u Baudelaire’a”, przeł. B.Surowska, „Przegląd Humanistyczny” 5 i 6/1970; „Co to jest teatr epicki?”, przeł. K.Krzemień, „Miesięcznik Literacki” 6/1976; „Poetycka strategia” oraz „Tłum u Hugo i Baudelaire’a”, przeł. K.Krzemień, „Miesięcznik Literacki” 12/1976; „Autor jako producent”, przeł. K.Krzemień, w: W kręgu socjologii literatury, A. Mencwel (red.), t.1, Warszawa 1980; „O aktualnej postawie społecznej francuskiego pisarza”, przeł. J.Łoziński, w: Szkoła frankfurcka, t.1., Warszawa 1985; „Teorie niemieckiego faszyzmu”, przeł. R.Turczyn, w: Wobec faszyzmu, H.Orłowski (red.), Warszawa 1987; Dramat tragiczny i tragedia, przeł. M.Sugiera, „LnŚ” 3/1995; Berlińskie dzieciństwo około roku tysiąc dziewięćsetnego, przeł. A. Kopacki, „LnŚ” 8-9/2001, Myslowitz – Braun – Schweig – Marseilles, przeł. Henryk Waniek, “Arkadia – pismo katastroficzne” 17-18/ 2005, „Franz Kafka. Z okazji dziesiątej rocznicy śmierci”, w: Nienasycenie. Kafka w oczach filozofów, Ł.Musiał, A. Żychliński (red.), Kraków 2011.

Edycję dwóch tomów Benjamina, Niemiecki trauerszpil i jego źródło oraz Berlińskie dzieciństwo około roku tysiąc dziewięćsetnego i Ulica jednokierunkowa w przekładach A. Kopackiego przygotowuje słowo / obraz terytoria (seria „Biblioteka Mnemosyne”), przekłady jego eseistyki (A. Lipszyca i A.Wołkowicz) ukażą się też nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego.