Związek Kompozytorów Polskich został utworzony podczas Ogólnopolskiego Zjazdu Kompozytorów w Krakowie w 1945 roku jako kontynuacja przedwojennej, założonej w 1925 roku organizacji - Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich. Jego pierwszym prezesem był Piotr Perkowski, I wiceprezesem - Roman Palester, II wiceprezesem - Stanisław Wiechowicz, a sekretarzem i skarbnikiem - Witold Lutosławski. Do 1948 roku zrzeszał tylko kompozytorów, po tym czasie IV Walne Zebranie Członków ZKP powołało do życia Sekcję Muzykologów. Obecnie członkiem Związku może być kompozytor lub muzykolog „w trwały sposób związany z polską kulturą muzyczną”. Obecnie istnieją kategorie członka honorowego, zwyczajnego, kandydata lub wspierającego.

Statutowym celem ZKP jest działanie na rzecz kultury muzycznej. Związek realizuje go poprzez organizowanie koncertów, festiwali, konferencji, kursów, wystaw i konkursów oraz poprzez działalność wydawniczą. Prowadzi bibliotekę (Bibliotekę-Fonotekę Związku Kompozytorów Polskich - Ośrodek Dokumentacji Polskiej Muzyki Współczesnej - Archiwum Festiwalu „Warszawska Jesień”), gdzie gromadzi i udostępnia zbiory muzyczne oraz informacje dotyczące kultury muzycznej, w szczególności współczesnej polskiej. ZKP stawia sobie za zadanie wypowiadanie się w istotnych kwestiach dotyczących kultury i innych spraw publicznych oraz stwarzanie swoim członkom udogodnień pomagających w pracy twórczej i naukowo-badawczej. Podejmuje również działania na rzecz ochrony praw autorskich i zawodowych środowiska kompozytorów i muzykologów. Ponadto stara się uczestniczyć w kulturze ogólnoświatowej poprzez nawiązywanie kontaktów zagranicznych, wymianę informacji i uczestnictwo w działalności innych organizacji międzynarodowych.

Do najważniejszych przedsięwzięć podejmowanych przez Zarząd Główny ZKP należy Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, zainicjowany w 1956 roku przez Tadeusza Bairda i Kazimierza Serockiego. Od 1988 roku organizuje także koncerty pod nazwą „Portrety kompozytorów”.
Przy Związku działa również Koło Młodych ZKP, powołane do życia w 1949 roku. Jego głównym celem jest szkolenie, przygotowywanie młodych kompozytorów, teoretyków i muzykologów do członkostwa w organizacji i do twórczego uczestnictwa w życiu muzycznym. Promocji młodych twórców służy wiele imprez. Od 1958 roku organizowane są konkursy dla młodych kompozytorów - początkowo pod nazwą Konkursu Młodych Związku Kompozytorów Polskich, a obecnie jako Konkurs Młodych Kompozytorów im. Tadeusza Bairda. Ponadto od 1969 roku corocznie do programu festiwalu „Warszawska Jesień” włączany jest koncert Koła Młodych jako impreza towarzysząca.

Związek Kompozytorów Polskich od 1949 roku przyznaje Nagrody ZKP - do 1991 roku dla uhonorowania twórców i odtwórców za ich wybitne osiągnięcia w dziedzinie muzyki, a od 1991 roku - „polskim kompozytorom, wykonawcom, muzykologom, pedagogom i organizatorom życia muzycznego za wybitne osiągnięcia”. Od 1971 roku przyznaje także Honorową Odznakę ZKP. Wyróżnienie to zostało ustanowione w 25-lecie istnienia Związku z myślą o osobach i instytucjach szczególnie zasłużonych w propagowaniu polskiej muzyki współczesnej.

Związek posiada 8 oddziałów - do 1987 roku zwanych kołami terenowymi - zrzeszających członków zamieszkałych na terenie objętym działalnością danego oddziału. Znajdują się one w Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Katowicach, Wrocławiu, Gdańsku, Warszawie i Lublinie.