Już po raz siódmy Dom Spotkań z Historią - instytucja kultury m.st. Warszawy - zorganizowała obchody (kolejnej) rocznicy wyborów 4 czerwca 1989 - "Wyłącz system"

Przypomnijmy, że pomysł społecznego i radosnego święta zaczął się krystalizować osiem lat temu. Chcieliśmy zacząć budować tradycję wspólnego, obywatelskiego Święta Wolności – wspólnego, bo wyniki wyborów 4 czerwca 1989 roku były zwycięstwem całego społeczeństwa, które w głosowaniu solidarnie powiedziało „nie” systemowi i… dosłownie skreśliło komunistów. W 2008 roku DSH i Ośrodek KARTA zaproponowały Urzędowi m.st. Warszawy, by w 20. rocznicę wyborów – 4 czerwca 2009 – zorganizować obchody w centrum stolicy. Władze miasta powierzyły DSH koordynację przygotowań, a patronat honorowy nad wydarzeniami objęła Prezydent m.st. Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz.

Przywołajmy, co pisaliśmy w 59. numerze kwartalnika Karta przy okazji pierwszej edycji święta: „Moja matka mówiła – ja tego nie dożyję, ty tego nie dożyjesz, ale może twoje dzieci dożyją. Moje dzieci dożyły, ja dożyłem, moja matka dożyła. Marzenia się spełniły. Nie ma komuny!” – opowiada jeden z bohaterów spotów zapowiadających Wyłącz system (…) – pierwsze społeczne obchody rocznicy wyborów 4 czerwca 1989. Wybory te, choć jeszcze nie w pełni wolne, i społeczeństwu, i ówczesnym władzom uświadomiły, że ustrojowy przełom jest nieunikniony. Za Polską jak kostki domina, posypały się kolejne „demokracje ludowe”. Czuliśmy wielką radość, ale wielkiego świętowania nie było. I to zarówno w 1989 roku, jak i przez kolejnych 19 lat.

W 20. rocznicę zaprosiliśmy po raz pierwszy do świętowania; przygotowaliśmy różnorodne, synchronicznie odbywające się projekty na Krakowskim Przedmieściu i wystawy składające się na festiwal Wyłącz system. Obchody zwieńczyła Fiesta, która powinna odbyć się 20 lat temu – wielka taneczna impreza w dawnym budynku Elektrociepłowni Powiśle. Od tej pory już co roku obchodziliśmy rocznicę czerwca 1989. Większość projektów skoncentrowana była wokół Krakowskiego Przedmieścia, a każdą z edycji obchodów zamykała Fiesta.

Bohaterami wielu realizacji Wyłącz system vol. 1 byli „zwykli” ludzie, którzy jednostkowo podjęli z pozoru drobne, ale odważne decyzje, które po zsumowaniu dały niebagatelną wagę oraz nieznani opozycjoniści, którzy choć nie w pierwszym szeregu, dziś anonimowi, to razem wywalczyli wolność. W kolejnych edycjach eksponowaliśmy m.in. rolę kobiet w demontowaniu systemu, przywołaliśmy również wydarzenia, które w 1989 roku i po nim rozegrały się w „bratnich krajach demokracji ludowej”; zastanawialiśmy się nad tym, czym obecnie jest dla nas wolność.

25 lat temu ...
Polska – dziesięć lat, Węgry – dziesięć miesięcy, NRD – dziesięć tygodni, Czechosłowacja – dziesięć dni”. Tak historię upadku komunizmu przedstawił w 1989 roku, pół żartem, pół serio, Timothy Garton Ash. Pokazuje to skalę wysiłku różnych krajów, by uwolnić się od dyktatury. Ta historia zaczęła się bowiem dziesięć lat wcześniej w Polsce, podczas pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do ojczyzny. W 1980 roku narodziła się Solidarność – wielki ruch wolnościowy, którego reżim nie zdołał zniszczyć nawet w stanie wojennym. Osiem lat później komuniści, nie umiejąc wyprowadzić kraju z kryzysu, do którego sami doprowadzili, zmuszeni byli zalegalizować opozycję. Podczas negocjacji Okrągłego Stołu ustalono, że wybory do Senatu będą wolne w całości, a do Sejmu w 35%. Generał Jaruzelski przekreślił tym samym własną decyzję z 13 grudnia. Solidarność została ponownie zarejestrowana, opozycja mogła utworzyć własny dziennik – tak powstała „Gazeta Wyborcza”. Reaktywowano także „Tygodnik Solidarność”. Reszta prasy, a także radio i telewizja, były narzędziami propagandy PZPR. Jednak kampania wyborcza Solidarności, prowadzona skromnymi środkami, ale z wielkim zapałem i fantazją, obudziła społeczne zaangażowanie. 4 czerwca 1989 roku Solidarność zyskała tak znaczne poparcie społeczne, że bez niej nie można było utworzyć rządu. Choć PZPR miała zagwarantowaną większość w Sejmie, to żenująco słaby wynik wyborczy podważył jej zdolność do rządzenia krajem. Przywódca Solidarności Lech Wałęsa odrzucił ofertę wejścia do rządu kierowanego przez partię, która wciąż nie chciała oddać władzy. Została do tego zmuszona, gdy posłowie Solidarności zawiązali koalicję z dotychczasowymi sojusznikami komunistów. 12 września 1989 roku w powstał pierwszy w bloku sowieckim rząd kierowany przez siły demokratyczne, na którego czele stanął Tadeusz Mazowiecki. System monopolu ustąpił miejsca porządkowi pluralizmu i liberalnej demokracji. Narodziła się III Rzeczpospolita.
dr hab. Jan Skórzyński