Dzieło Richarda Wagnera ma fundamentalne znaczenie nie tylko dla historii muzyki, lecz także całej kultury europejskiej. Przyświecająca twórcy idea syntezy sztuk w jednym dziele stała się inspiracją dla reprezentujących wszystkie obszary kultury artystów i komentatorów od końca XIX wieku po dzień dzisiejszy. Swoistym nawiązaniem dialogu z propozycją Wagnerowskiego dzieła totalnego (Gesamtkunstwerk) będą Warszawskie Dni Wagnera, podczas których na scenie Teatru Wielkiego - Opery Narodowej w najnowszej odsłonie zagości opera Lohengrin, a w przestrzeni Galerii Opera i Kina Iluzjon obecny będzie projekt Syberberg i Wagner oparty na redakcji spuścizny tego kompozytora autorstwa niemieckiego filmowca, Hansa Jürgena Syberberga.

Kosmos Hansa Jürgena Syberberga: filmowe performance i magia teatru marionetek od Ludwiga II, ostatniego króla Bawarii, poprzez Wagnera aż do Hitlera. Hans Jürgen Syberberg, niemiecki artysta i filmowiec, jest twórcą dzieła totalnego i najbardziej kontrowersyjnym kronikarzem historii kulturowej Niemiec. Należy do najważniejszych postaci współczesnego kina autorskiego i eksperymentalnego. Wspólny projekt realizowany przez trzy instytucje przedstawia dorobek reżyserski Syberberga ze szczególnym uwzględnieniem w nim wątków wagnerowskich, a także twórczość samego Wagnera, który dla niemieckiego artysty stał się niewyczarpanym źródłem inspiracji.

Na Warszawskie Dni Wagnera – Syberberg i Wagner składają się cztery duże wydarzenia:

wystawa marionetek z filmów Hansa Jürgena Syberberga w Galerii Opera w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej

retrospektywa 5 filmów Syberberga inspirowanych twórczością Wagnera w kinie Iluzjon Filmoteki Narodowej uzupełniona instalacją filmową prezentowaną w foyer kina

premiera opery Lohengrin na scenie Teatru Wielkiego - Opery Narodowej

koncert pieśni Wagnera w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej

Warszawskie Dni Wagnera zostaną zakończone w Noc Muzeów finisażem wystawy w Galerii Opera.

Susan Sontag nazwała ostatnią część trylogii niemieckiej Syberberga, Hitler – film z Niemiec, jednym z najważniejszych dzieł filmowych w XX wieku. Henri Langlois z Cinémathèque Française określił twórcę „Murnauem filmu współczesnego”. Jego dzieła uznane zostały na arenie międzynarodowej za rewelację. Wśród zwolenników twórczości Syberberga znaleźli się Michel Foucault i Francis Ford Coppola.

Hans Jürgen Syberberg (ur. 1935) kręci filmy od 1955 roku. Ma ich w swoim dorobku ponad dwadzieścia; są wśród nich takie arcydzieła europejskiego kina eksperymentalnego, jak (obok wspomnianego siedmiogodzinnego Hitlera) Ludwig – requiem dla dziewiczego króla (1972) czy Parsifal (1981-82) – jeden z najbardziej oryginalnych w dziejach kina film operowy, którego akcja rozgrywa się na… gigantycznej masce pośmiertnej Wagnera.

Twórczość Richarda Wagnera stanowi dla Syberberga najważniejsze źródło inspiracji. Artysta wyznał: „Wagner – to główne zagadnienie w moich refleksjach na temat stosunku sztuki do polityki”. I dodał: „Tylko Richard Wagner może w pełni przezwyciężyć Hitlera”.

Syberberg jest kontynuatorem Wagnerowskiej idei „Gesamtkunstwerk”, dzieła totalnego, łączącego w sobie muzykę, teatr, poezję, obraz, ruch. Artysta, stosując nowoczesne media, tworzy własne „Gesamtkunstwerki” XX wieku. Jest w stu procentach autorem swoich dzieł: scenarzystą, reżyserem, nierzadko operatorem, scenografem, montażystą, autorem opracowania muzycznego, animatorem marionetek.

Hans Jürgen Syberberg jest także artystą wizualnym w dzisiejszym rozumieniu tego terminu: autorem instalacji, wykorzystujących w nowej, pozafilmowej przestrzeni marionetki ze swoich filmów oraz instalacje wideo. Najbardziej znaczącymi tego typu pokazami były aż dwie wystawy, w 1982 i 1997 roku, w ramach Documenta w Kassel, najważniejszym festiwalu sztuki nowoczesnej w Europie, a także instalacja filmowa w Centrum Pompidou w 2003 roku.

Głównym tematem twórczości Syberberga jest refleksja nad „niemiecką duszą”, niemiecką tożsamością i mentalnością. Artysta mieszka dziś w meklemburskiej wiosce Nossendorf – w rodzinnym dworze, który stopniowo restauruje. Postęp prac i aktualne działania artystyczne można śledzić dzięki jego stronie internetowej, która dokumentuje każdy dzień, nieprzerwanie od 2001: www.syberberg.de.

Harmonogram wydarzeń:

3.04.2014 godz. 14.30 Teatr Wielki - Opera Narodowa pl. Teatralny 1 konferencja prasowa z okazji premiery opery Lohengrin Richarda Wagnera na scenie Teatru Wielkiego - Opery Narodowej 11 kwietnia 2014 roku

4.04.2014 godz. 19.00 Teatr Wielki - Opera Narodowa, Galeria Opera pl. Teatralny 1 wernisaż wystawy „Syberberg i Wagner” z udziałem Hansa Jürgena Syberberga

Wystawa obejmuje pokaz 30 unikatowych marionetek z dwóch filmów: Parsifal i Hitler – film z Niemiec, prezentację wideo clipów oraz pełne projekcje filmów. Marionetki, pochodzące z ogromnego prywatnego archiwum Syberberga w Monachium, zostały pieczołowicie odrestaurowane i ustawione w formie dwóch obszernych instalacji według projektu artysty. Kostiumy marionetek zostały uszyte przez paryską modystkę z najszlachetniejszych materiałów i ozdobione klejnotami. Jedna z marionetek przedstawia Ryszarda Wagnera w jedwabnym, pikowanym, różowym szlafroku. Zaprezentowane zostaną fragmenty scenografii i rekwizyty, a także unikatowe projekty kostiumów oraz storyboard do Parsifala w postaci kilkudziesięciometrowego zwoju.

Retrospektywa filmów

Kino Iluzjon Filmoteki Narodowej Muzeum Sztuki Filmowej ul. Narbutta 50 a w foyer kina – instalacja filmowa SYGERBERG i WAGNER

5 kwietnia 2014– sala "Stolica" 19.00 Ludwig – requiem dla dziewiczego króla (1972, 134 min.) film inspirowany ekscentrycznym życiem Ludwiga II, ostatniego władcy Bawarii po filmie spotkanie z Hansem Jürgenem Syberbergiem

6 kwietnia 2014– sala Mała Czarna 15.00 Hitler – film z Niemiec (1977, 442 min.) najgłośniejszy obraz Syberberga - monumentalna epopeja, w której postać dyktatora przedstawiona jest za pomocą mieszaniny rozmaitych stylów

7 kwietnia – sala Mała Czarna 17.30 Parsifal (1982, 260 min.) oryginalna adaptacja opery Wagnera

8 kwietnia – sala Mała Czarna 17.00 Winifred Wagner i historia domu Wahnfried 1914-1945 (1975, 302 min.) rozmowa reżysera z synową Richarda Wagnera, przyjaciółką Hitlera

9 kwietnia – sala Mała Czarna 19.00 Listy Richarda Wagnera do kobiet (1985, 131 min.) pierwsza część filmu Noc - niezwykłego filmowego monologu z udziałem Edith Clever

po seansie przedpremierowe spotkanie z realizatorami opery Lohengrin

10 kwietnia – Teatr Wielki – Opera Narodowa, Sale Redutowe 21.00 Preludium premierowe: Wokół Matyldy Wesendonck Richard Wagner, Pieśni Urszula Kryger - mezzosopran Janusz Olejniczak - fortepian

11 kwietnia – Teatr Wielki – Opera Narodowa, Sala Moniuszki 18.00 Richard Wagner Lohengrin dyrygent: Stefan Soltesz reżyseria, scenografia, kostiumy: Antony McDonald soliści, chór i orkiestra Teatru Wielkiego – Opery Narodowej

Mityczna opowieść o konfrontacji dobra ze złem, o niemożliwej miłości, o samotności i tęsknocie – tematach, które do tego stopnia fascynowały kompozytora, że poświęcił im niemal całe życie. W tym przypadku miłość Elzy i Lohengrina nie może uzyskać spełnienia – zarówno ze względu na pochodzenie Lohengrina (jest rycerzem Graala, posłańcem Boga, istotą ponadludzką), jak i przez tragiczność ludzkich losów w ogóle. I nic tu nie pomoże słynny Marsz Weselny, napisany przez Wagnera dla siostrzenicy, grany dziś często na ceremoniach ślubnych. Inscenizacja Antony’ego McDonalda – reżysera, scenografa, twórcy przedstawień w nowojorskiej MET, londyńskiej Royal Opera House czy Nationale Reisopera w Holandii – jest koprodukcją z Welsh National Opera.

Kuratorem projektu SYBERBERG I WAGNER w ramach Warszawskich Dni Wagnera jest Hans Jürgen Syberberg, współkuratorem Krzysztof Stanisławski.

Na przełomie maja i czerwca 2014 projekt SYBERBERG I WAGNER będzie zaprezentowany w całości w Centrum Sztuki Współczesnej „Znaki Czasu” w Toruniu.