„Kto dziś pamięta o rzezi Ormian” – te słowa wypowiedziane przez Adolfa Hitlera towarzyszyły drugiej edycji VoicEncounters, która odbyła się w listopadzie 2012 roku w Instytucie Grotowskiego we Wrocławiu. Temat Ludobójstwa Ormian z 1915 roku i przekazywania ginącej tradycji eksterminowanego narodu zostanie podjęty ponownie przez Teatr ZAR podczas warszawskiego festiwalu Gorzkie Żale. Stolicę odwiedzą artyści oraz znawcy historii i kultury ormiańskiej z całego świata.

W listopadzie ubiegłego roku w Instytucie Grotowskiego we Wrocławiu odbyła się druga edycja VoicEncounters „Moja milcząca siostro”, poświęcona deportacji i eksterminacji Ormian z początku XX wieku. Teatr ZAR podjął wówczas kwestię „milczenia Europy” towarzyszącego pamięci o tych wydarzeniach. Było to możliwe dzięki obecności naukowców z całego świata zajmujących się historią i kulturą Armenii. W trakcie dwóch dni spotkań odbyły się liczne panele dyskusyjne, pokazy filmowe, a także warsztaty tradycyjnego ormiańskiego śpiewu monodycznego oraz niezwykły koncert. Wątek ormiański zostanie podjęty ponownie podczas warszawskiego festiwalu „Gorzkie Żale” organizowanego przez Centrum Myśli Jana Pawła II, który rozpoczął się w czwartek 7 marca.
Cykl ormiański „Armine, Sister” w ramach festiwalu będzie odbywał się w czwartki. Rozpoczął go wernisaż wystawy, który jednocześnie zainaugurował cały festiwal. W czwartek (7 marca) o godzinie 12.00 przed kościołem św. Anny na Krakowskim Przedmieściu została otwarta wystawa „Być świadkiem świadków”. Złożyły się na nią dokumenty historyczne oraz współczesne zdjęcia i materiały zebrane przez aktorów Teatru ZAR podczas licznych wypraw artystycznych, m.in. do Armenii czy Turcji. Ekspozycja jest próbą przywrócenia pamięci o tragedii narodu ormiańskiego, która została wyparta z historii Europy.
W piątek (8 marca) miało miejsce specjalne wydarzenie w ramach cyklu. W Bazylice Archikatedralnej św. Jana o godzinie 20.00 odbył się koncert w hołdzie Armenii. Była to „Pasja – fragmenty” na podstawie „Pasji wg św. Łukasza” Krzysztofa Pendereckiego. Wydarzenie połączone było z jubileuszem osiemdziesiątych urodzin kompozytora. „Pasja wg św. Łukasza” Pendereckiego miała premierę w 1966 roku w Kolonii. To arcydzieło muzyki drugiej połowy XX wieku pisane na wielki skład – solistów, orkiestrę oraz trzy chóry. Na piątkowy koncert złożyła się łacińska narracja Ewangelisty, dźwięk organów oraz śpiewy solowe i chóralne. W koncercie, do którego inscenizację przygotował Tomasz Cyz, wystąpiła Maja Komorowska (w roli Ewangelisty), Wioletta Chodowicz, Mariusz Godlewski, Piotr Nowacki, Jacek Różański oraz Michał Malinowski.
A już w najbliższy czwartek zaplanowano dwie dyskusje z udziałem znakomitych gości. 14 marca o godzinie 18.00 i 19.30 w Centrum Myśli Jana Pawła II (1Piętro, ul. Foksal 11) odbędą się spotkania „Historia Ludobójstwa” oraz „Historia ignorancji”, które skupią się na zaprzeczeniu faktu ormiańskiego ludobójstwa przez tureckie władze, bierności Europejczyków oraz na budowaniu „akordu milczenia” wokół aktów przemocy. W pierwszym udział wezmą Ara Sarafian – Dyrektor Instytutu Komitasa w Londynie oraz Ragıp Zarakolu – turecki działacz na rzecz praw człowieka, nominowany w 2012 roku do Pokojowej Nagrody Nobla. Spotkanie ormiańskiego historyka i tureckiego działacza na rzecz praw człowieka przyniesie wyjątkową dyskusję na temat mechanizmu negacji i jego wpływu na życie potomków tych, którzy ocaleli. W drugim spotkaniu uczestniczyć będą Szewach Weiss – były ambasador Izraela w Polsce, Krzysztof Czyżewski – założyciel Fundacji Pogranicze i dyrektor artystyczny ESK 2016, Witold Szabłowski – dziennikarz oraz Jarosław Fret – lider Teatru ZAR i dyrektor Instytutu Grotowskiego we Wrocławiu.
Cykl ormiański zakończy wyjątkowy koncert „Kolumny”, który odbędzie się w kościele św. Trójcy (pl. Małachowskiego 1) o godzinie 20.00. Na program koncertu złożą się tradycyjne ormiańskie śpiewy liturgiczne, utrzymane w systemie monodycznym. Są one oparte na motywach melodycznych, których kantorzy uczą się już we wczesnym dzieciństwie. – Oprócz aspektów historycznych, które stanowią dla nas podwaliny projektu „Armine, Sister”, chcieliśmy także skupić się na zjawisku przekazywania ginącej tradycji i kultury eksterminowanego narodu – wyjaśnia Jarosław Fret, lider Teatru ZAR i dyrektor Instytutu Grotowskiego. – To dla nas zupełnie nowe doświadczenie i zwrot w dotychczasowej pracy, która skupiała się na pieśniach polifonicznych – dodaje. Podczas koncertu „Kolumny” członkowie Teatru ZAR oraz Virginia, Aram i Vahan Kerovpyan – założyciele Centrum Studiów nad Ormiańskim Śpiewem Liturgicznym i zespołu Akn w Paryżu – zaprezentują wyniki pracy eksperymentalnej, będącej owocem dwóch lat „zanurzania się” w świecie muzyki modalnej. Specjalnymi gośćmi koncertu będą kantorzy ze Stambułu: Nişan Çalgıcıyan i Murat İçlinalça reprezentujący dwie generacje mistrzów śpiewu liturgicznego.
Motywem przewodnim festiwalu Gorzkie Żale, który odbędzie się w dniach 7–27 marca w Warszawie będzie mit faustowski. Główna idea wydarzenia to konfrontacja klasycznych idei dobra i zła, a także tradycji z nowoczesnością. W programie, poza cyklem ormiańskim „Armine, Sister”, znalazły się także wątki „Wokół Fausta” „Musica Crucis”, „Polski Faust” oraz nabożeństwa wielkopostne Gorzkie Żale. Jednym z ważniejszych wydarzeń tegorocznej edycji festiwalu będzie „Mephisto Waltz” – spektakl grupy Derevo, uchodzącej za jeden z najważniejszych teatrów alternatywnych w Europie.
Wydarzenia wchodzące w skład cyklu „Armine, Sister” będą odbywać się w czwartki. Wystawa „Być świadkiem świadków”, która zainauguruje festiwal przed kościołem św. Anny na Krakowskim Przedmieściu będzie czynna do 27 marca. Dyskusje „Historia Ludobójstwa” oraz „Historia ignorancji” odbędą się 14 marca o godzinie 18.00 i 19.30 w Centrum Myśli Jana Pawła II (1Piętro, ul. Foksal 11), zaś koncert „Kolumny” 21 marca o godz. 20.00 w kościele św. Trójcy (pl. Małachowskiego 1). Wstęp wolny.
Więcej informacji na www.gorzkiezale.pl.