Nowy poczet władców Polski. Waldemar Świerzy kontra Jan Matejko. Na wystawę zaprasza Zamek Królewski - w Dawnej Galerii Sztuki Zdobniczej - od 19 maja do 20 lipca br.

Choć my, Polacy, szczycimy się władcami walecznymi, mądrymi i szlachetnymi, trudno zaprzeczyć, że zdarzali się wśród nich także nikczemnicy, tchórze i szaleńcy. Większość z nich była piękna i wytworna, ale zdarzyli się wśród nich również karzeł, kaleka i kastrat. Jadwigę Andegaweńską sławiono za cudne oblicze, z urody Anny Jagiellonki natomiast powszechnie szydzono. Bolesław Chrobry, Władysław Jagiełło czy Jan III Sobieski to bohaterowie europejskich podręczników, obrazów sławnych mistrzów, poematów, powieści oraz filmów. Bezpryma i Bolesława Rogatkę wstydliwie wolelibyśmy pominąć milczeniem.

Na pomysł ponownego namalowania wizerunków władców Polski wpadł w 2004 roku znakomity grafik i plakacista Andrzej Pągowski. Do współpracy zaprosił Waldemara Świerzego, swojego profesora i przyjaciela. Był to o wybór doskonały. Świerzy, artysta uznany w świecie, był przecież mistrzem niuansu i emocji. Do projektu dołączył historyk Marek Klat, który wziął na siebie opiekę nad wiarygodnością historyczną przedsięwzięcia.

W 2006 roku profesor namalował na próbę Jana III Sobieskiego oraz Augusta II Mocnego. Pozytywne recenzje zadecydowały o tym, że prace nad Nowym pocztem władców Polski ruszyły z początkiem 2007 roku. Konsultowano się z historykami, znawcami regaliów, ubiorów, fryzur, kultury, kolorystyki czy uzbrojenia. Każdy z wizerunków tworzony był na podstawie sylwetki charakterologicznej, konfrontowanej z ikonografią. Korzystając z wszelkich dostępnych źródeł, starano się odtworzyć osobowość władców oraz ich wygląd: wzrost, oczy, tuszę, zarost, fryzurę, cerę i znaki szczególne. Zadanie nie było proste. Choć z licznych portretów czy opisów znamy wygląd i temperament Batorego, Sobieskiego, Wazów, Sasów, Leszczyńskiego czy Poniatowskiego, zaledwie kilka drobin wiedzy źródłowej dostarcza nam wiedzy o cechach osobniczych Mieszka I, Bolesława Chrobrego, Bezpryma, Kazimierza Odnowiciela czy Mieszka Plątonogiego.

Proste odtworzenie wyglądu tylko na podstawie przydomka, jak Kędzierzawy, Brodaty, Laskonogi, Biały, Czarny czy Łysy, byłoby dla mistrza Świerzego pójściem na łatwiznę. Znacznie bardziej pasjonujące okazało się analizowanie poglądów czy postawy moralnej władców, a nawet ich dolegliwości czy zmian wyglądu zachodzących w miarę starzenia (świetnym przykładem jest tu Stanisław Leszczyński, który roztył się niemiłosiernie na starość i w niczym nie przypominał szczupłego szlachcica z czasów pierwszej elekcji). Każdy z portretów był wynikiem wielogodzinnych, a czasem i rozciągających się na tygodnie lub miesiące dyskusji. Nie raz i nie dwa trzeba było malować od nowa, bo po drodze umknął jakiś szczegół lub finalny efekt nie zadowalał twórcy. Profesor stworzył łącznie 49 portretów, z których ostatni, wizerunek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, ukończony został w przeddzień śmierci artysty 27 listopada 2013 roku.

Nowy poczet władców Polski Waldemara Świerzego to prawdziwa lekcja patriotyzmu oraz dziejów naszej ojczyzny. W ciągu 7 lat pracy, znaczonych prywatnymi dramatami, powstała unikatowa w skali światowej kolekcja. Dzieło musi jednak zmierzyć się z legendą Pocztu królów i książąt polskich Jana Matejki, czyli wspaniałej w swej surowości serii 44 monochromatycznych rysunków, od ponad 120 lat stanowiącej kanon wizerunków władców Polski. To właśnie Poczet Matejki do tej pory publikowany był w podręcznikach, na znaczkach i kartkach pocztowych oraz wielu innych wydawnictwach.

Matejko tworzył swój cykl w jednym z najtrudniejszych dla narodu momentów dziejowych – gdy społeczeństwo polskie stłamszone było przegranymi powstaniami, targane wewnętrznymi konfliktami, pozbawione państwowości i podzielone między wrogie sobie mocarstwa.

Dzieło to, pod mylącym nieco pierwotnym tytułem Poczet Królów Polskich. Zbiór portretów historycznych. Rysunki Jana Matejki, opatrzone komentarzami historycznymi Stanisława Smółki i Augusta Sokołowskiego, opublikowane zostało po raz pierwszy przez wiedeńskiego wydawcę Maurycego Perlesa – najpierw w formie skromnych zeszytów, a w roku 1893 już jako integralna całość.

Matejko celowo bądź z powodu niedostatecznego stanu ówczesnej wiedzy pominął siedmiu władców: Bezpryma, Zbigniewa, Mieszka Plątonogiego, Bolesława Rogatkę, Henryka Pobożnego, Henryka Probusa i Wacława III, dodał jednak dwie żony pierwszych Mieszków – Dobrawę i Ryksę.

Twórca Stańczyka uwiecznił postaci niemal w całości, podkreślając przez to ich majestat. Waldemar Świerzy z kolei uwspółcześnił swoje portrety, skupiając się głównie na twarzach, dzięki czemu powstał całkowicie autorski, ze wszech miar udany zbiór wizerunków królów i książąt, widzianych oczami wyobraźni wybitnego artysty.

Wprawdzie wiele wzorców dziejowych odesłano dziś już do lamusa i niełatwo trafić jest do umysłów młodych ludzi, wychowanych przez telewizję, komiksy i gry komputerowe, jednak Poczet Waldemara Świerzego, będący ogromnym osiągnięciem artystycznym, ma szansę stać się w przyszłości symbolem tożsamości oraz patriotyzmu Polaków we wspólnocie europejskiej, gdzie kultura narodowa i przywiązanie do własnej historii nie zawsze są w modzie.

Waldemar Świerzy – plakacista, grafik, ilustrator książek, profesor projektowania plakatu Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu i Warszawie. Urodził się 9 września 1931 roku w Katowicach, zmarł 27 listopada 2013 roku w Warszawie. Studiował w latach 1947–1952 w ASP w Krakowie (Wydział Grafiki w Katowicach).

Był wielokrotnie nagradzany. W 1959 roku otrzymał Grand Prix im. Toulouse-Lautreca na 1. Międzynarodowej Wystawie Plakatu Filmowego w Wersalu za plakat Czerwona oberża, zaś w 1962 roku na tej samej wystawie zdobył trzecią nagrodę za plakat Dwa piętra szczęścia. W 1970 roku otrzymał pierwszą nagrodę na 10. Biennale de São Paulo. W 1975 i 1985 roku zdobył pierwszą nagrodę w konkursie plakatów filmowych tygodnika Hollywood Reporter w Los Angeles (Ziemia obiecana i Psy wojny), a w 1971 roku – złoty medal na Biennale Plakatu Polskiego w Katowicach. Kilka razy przyznano mu też srebrny medal. Rok 1976 – to złoty medal na Międzynarodowym Biennale Plakatu w Warszawie, a rok 1977 – pierwsza nagroda na Biennale Plakatu w Lahti.

W 1997 roku artysta otrzymał tytuł doktora honoris causa Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Był też członkiem prestiżowej Alliance GraphiqueInternationale AGI.

Waldemar Świerzy, należący do ścisłego grona najwybitniejszych europejskich plakacistów, jest jednym z twórców polskiej szkoły plakatu z lat 60. i 70. XX wieku. Stworzył ok. 2000 plakatów, głównie o tematyce kulturalnej (teatralnych, filmowych, cyrkowych i muzycznych), ale również prace o wymowie społecznej czy propagujące sport.

Jest też autorem obwolut znakomitej serii Państwowego Instytutu Wydawniczego Współczesna proza światowa. Projektował także okładki do płyt, kalendarze i znaczki pocztowe.

W 1970 roku furorę zrobił jego plakat cyrkowy, na którym uwagę przyciąga czerwona twarz klowna w niebieskim meloniku. Od tamtej pory postać ludzka i portret zdominowały na wiele lat twórczość plakatową Świerzego. Międzynarodową sławę przyniosły artyście plakaty z portretami muzyków (słynny cykl Wielcy ludzie jazzu), zaś jego plakat z wizerunkiem Jimiego Hendrixa całe lata traktowany był przez młodzież jako kultowy. Świerzy sportretował łącznie ponad 250 różnych postaci.

Forma portretu stała się dla Świerzego niewyczerpanym źródłem inspiracji. Artysta nie skupiał się na głębi psychologicznej modela, wydobywał z niego zaledwie kilka charakterystycznych rysów i za pomocą metafory opisywał jego zawód czy twórczość.

Tworząc wizerunki polskich władców, artysta zapowiadał, że nie będą one idealizowane, jak w Poczcie Matejki, lecz stanowić będą rodzaj studiów psychologicznych, ukazujących ich jako ludzi z krwi i kości, namiętnych i nierzadko okrutnych. Matejkowski Poczet tak się przyjął, że dziś nie wyobrażamy sobie innego. A ja postanowiłem go sobie wyobrazić. Chciałem mieć na obrazach prawdziwych ludzi – mówił.

Odwiedź oficjalną witrynę wystawy oraz jej stronę na Facebooku

Wystawa czynna w godz.:
pon. – sob.: 10.00 – 18.00
niedz.: 11.00 – 18.00

Nieczynna:
4 czerwca

Wstęp na podstawie biletów na Trasę Zamkową, a także tzw. biletów ewidencyjnych
(w przypadku zwiedzania samej wystawy)