28 kwietnia o godzinie 19.00 TR Warszawa zaprasza na kolejne spotkanie z cyklu Sąsiedzi TR, poświęcone relacjom Polaków i Polaków niemieckiego pochodzenia mieszkających w okolicy Placu Unii Lubelskiej w latach 1939–1945.

Przed wojną mieszkało w Polsce około miliona Polaków niemieckiego pochodzenia. Warszawa była jednym z ważniejszych miejsc ich osiedlenia. Rodziny Wedlów, Fukierów, Gebethnerów, Szlenkierów czy Palów właśnie z Warszawą związały swe losy, tu żyli i pracowali współtworząc gospodarczą i polityczną historię miasta, które kiedyś było wieloetniczną i wielokulturową mozaiką.

Wzór tej mozaiki układał się niekiedy w burzliwą narrację, o czym świadczy choćby historia kościoła wybudowanego niedaleko Placu Unii Lubelskiej jako cerkiew garnizonowa Keksholmskiego Pułku Lejbgwardii, a więc wojsk carskiego okupanta, by w roku 1921 stać się Ewangelickim Kościołem Garnizonowym armii odrodzonej Rzeczypospolitej. Ewangelicki biskup Juliusz Bursche, który wyświęcał tę świątynię został dwadzieścia lat później zamordowany przez gestapo za odmowę porzucenia polskości. W kamienicy przy Marszałkowskiej 8 należącej do rodziny Palów, w której mieści się TR Warszawa, podczas okupacji działało kino tylko dla Niemców. Nazywało się Kammerlichtspiele i dostarczało filmowej rozrywki mieszkańcom dzielnicy niemieckiej, której ośrodkiem była siedziba tajnej policji w Alei Szucha, nazywającej się podówczas Strasse der Polizei. Polsko-niemieckie sąsiedztwo przeszło wówczas swoją próbę ognia. To, w jaki sposób wojna zmienia relacje między bliskimi sobie ludźmi poprzez nienawistny, trujący kontekst, jest wielkim zagadnieniem, któremu trzeba się przyglądać z bliska i wciąż na nowo.

Relacja sąsiedztwa skrywa ambiwalencję. Sąsiad to ktoś, kto wyróżnia się z tłumu obcych bliskością, ale pozostaje obcym. Oddziela go wciąż miedza różnicy. Sąsiad to nie ja, to nie my – to on, oni. Jednak ten inny, jest bliższy niż inni, bo jest świadkiem mojego, naszego życia, patrzy z bliska na moje, nasze życie, rozumie z niego więcej niż inni. W czasie katastrofy ta właśnie bliskość może sprawić, że różnica – z niedostrzegalnie cienkiej błonki, miedzy oddzielającej to co moje, od tego co już moim nie jest – materializuje się nagle jako nieprzezwyciężalna przeszkoda, czasem śmiertelnie groźna.

Na przykładzie lokalnego doświadczenia z okolic Placu Unii Lubelskiej uczestnicy spotkania przyjrzą się bliżej relacjom Polaków i Polaków niemieckiego pochodzenia w czasie okupacji 1939-45. Jak patrzyli na siebie, jak radzili sobie z presją wojennych okoliczności zmuszających do jednoznacznych wyborów i ocen? I jak na tym tle przedstawiały się powszednie kontakty warszawiaków z Niemcami, którzy przyjechali tu w czasie wojny? O tym organizatorzy rozmawiać z niemiecką historyczką młodego pokolenia dr Katrin Steffen z Uniwersytetu Hamburskiego, a także świadkami historii: Jolantą Pawlik i Piotrem Weigle. Rozmowę poprowadzi Mateusz Wener.

Spotkaniu będzie towarzyszyć pokaz zdjęć archiwalnych i fragmenty filmów z programu kina Kammerlichtspiele z lat 1939-1944.

Dr Mateusz Werner – filozof kultury, eseista, krytyk filmowy, autor książki Wobec nihilizmu. Gombrowicz, Witkacy (2009), wydawca esejów Pier Paolo Pasoliniego Po ludobójstwie (2012), redaktor kwartalnika filozoficznego Kronos.

Dr Katrin Steffen – historyczka niemiecka związana z Instytutem Północno-Wschodnim (Nordost Institut) na Uniwersytecie Hamburskim, autorka m.in. książki poświęconej żydowskiej koncepcji polskości: Jüdische Polonität. Ethnizität und Nation im Spiegel der polnischsprachigen jüdischen Presse 1918-1939.

Jolanta Pawlik – najstarsza wnuczka Ferdynanda Adolfa i Heleny Pahl (Pal) – fundatorki i właścicielki kamienicy przy ul. Marszałkowskiej 8. Z wykształcenia architekt, od lat zajmuje się genealogią rodziny oraz archiwizowaniem dokumentów i pamiątek.

Piotr Weigle – ur. 1934 w Warszawie, przez większą część okupacji mieszkał w domu przy ul. Marszałkowskiej 8. Ukończył studia inżynierskie na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej, ponad trzydzieści lat pracował w Zjednoczeniu Przemysłu Szklarskiego i Ceramicznego Vitrocer. W ostatnich latach prywatny przedsiębiorca.