Piekielnie gorąco zapraszamy do zapoznania się z fragmentem książki o tytule "Wojna Antologia reportażu wojennego" Wojciecha Jagielskiego.

Hemingway też pojechał na wojnę, ale tylko dlatego, że zmusiła go do tego żona, dziennikarka Martha Gellhorn. Gdyby nie ona, niewykluczone, że w ogóle nie wybrałby się do ogarniętej dziejowym kataklizmem Europy. Widział już wojnę z bardzo bliska i to niejedną. I był przekonany, że dowiódł na nich swojego męstwa.

Na pierwszą wojnę światową, do Włoch, zgłosił się na ochotnika. Miał dziewiętnaście lat i zaciągnął się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża jako kierowca karetki pogotowia. Wywożąc z frontu rannych włoskich żołnierzy, sam został ciężko ranny. Na drugą wojnę, między Turcją i Grecją i pogrom Greków w Smyrnie-Izmirze, pojechał jako dziennikarz, korespondent gazety "Toronto Star". W trzeciej, hiszpańskiej, bratobójczej, uczestniczył jako reporter i pisarz, ale także jako stronnik republiki i zajadły wróg faszystów i generała Francisco Franco. "Jeśli wygramy tutaj, zwyciężymy wszędzie" – Robert Jordan, bohater powieści "Komu bije dzwon", wypowiada głośno wyznanie wiary swojego stwórcy Hemingwaya.

Do wyjazdu na kolejną wojnę pisarz wcale się nie kwapił. "Wybuchnie jeszcze wiele wojen, na które będziemy mogli się wybrać… Po co ten pośpiech?" – dobrotliwie tłumaczył swojej trzeciej żonie, gdy ta piliła do wyjazdu.

Martha Gellhorn była dziennikarką z upodobania i temperamentu. Spotkali się na Florydzie, ale zbliżyli na hiszpańskiej wojnie, na którą Martha wybrała się jako wysłanniczka tygodnika "Collier’s". Była żółtodziobem, a starszy od niej o dziesięć lat Hemingway – uznanym pisarzem znającym Hiszpanię jak własną kieszeń. Oczarował ją osobowością, pewnością siebie, światowym obyciem. Z przegranej wojny, przegranej, bo jak większość świata całym sercem byli za republiką, wrócili już razem i osiedli na Kubie.

Hemingway przeżywał tam swój najlepszy czas. Stuknęła mu czterdziestka, zaczynał życie z nową żoną, młodą, błyskotliwą i piękną, pisał swoją najgłośniejszą powieść "Komu bije dzwon", którą w 1940 r. wydał (rok wcześniej Steinbeck wydał "Grona gniewu"). Żył w miejscu, które kochał, wśród przyjaciół, dzieląc sprawiedliwie czas między pracę do południa i popołudniowe, przeciągające się do wieczora i późnej nocy wyprawy na ryby, biesiady i pijatyki. Ani w głowie była mu wyprawa na wojnę. Żyć nie umierać! Prawie tak jak w Paryżu w latach dwudziestych, czasach straconego pokolenia, gdy dopiero rozkwitał jako pisarz, mając Gertrudę Stein, Pabla Picassa, Scotta Fitzgerlada, Ezrę Pounda, Jamesa Joyce’a czy Cole’a Portera – i oczywiście Juana Belmonte – za towarzyszów życia i kompanów do butelki.

Gellhorn od wybuchu wojny nie mogła znaleźć sobie na Kubie miejsca i raz za razem wyprawiała się do Europy jako korespondentka wojenna "Collier’sa". Po powrocie niezmiennie wyrzucała Hemingwayowi, że trwoni czas na zabawę i głupstwa, gdy w Europie dzieje się coś naprawdę ważnego. Odpowiadał, że powinna się zdecydować, czy chce być jego żoną, czy korespondentką wojenną, i że nie próżnuje na wyspie, a nawet wypełnia obywatelski obowiązek wobec ojczyzny. Własnym kutrem "Pilar" wyprawiał się z kumplami daleko w morze (to wtedy zapuścił brodę, późniejszy znak firmowy) nie tylko na marliny i tuńczyki, ale także po to, by szpiegować niemieckie okręty podwodne, które zapuszczały się aż na Karaiby i zatapiały tam statki handlowe, paraliżując morską żeglugę i handel. Przechwalał się żonie, że patroluje karaibskie wody na zlecenie amerykańskiej ambasady w Hawanie, która w zamian wyposażyła jego kuter w karabin maszynowy i zaopatrywała w paliwo z własnych, reglamentowanych przydziałów (Gellhorn szydziła, że inaczej Hemingway nie zapewniłby sobie paliwa na rybackie wyprawy i pijatyki na pełnym morzu). W porozumieniu zaś z CIA utworzył własną siatkę szpiegowską z rybaków, kelnerów, barmanów, prostytutek, złodziejaszków, emerytowanych toreadorów i zubożałych hrabiów – znalazł się w niej także były katolicki ksiądz z Hiszpanii, który podczas wojny domowej przeszedł do obozu bardzo antyklerykalnej republiki – żeby tropić w Hawanie sympatyków Hitlera i Franco i mieć na nich oko. Raporty składał co tydzień osobiście w amerykańskiej ambasadzie.

Po latach okazało się zresztą, że na współpracę umawiał się nie tylko z wywiadem amerykańskim, ale podczas wojny domowej w Hiszpanii także z radzieckim. Czekiści z żalem szybko uznali go za szpiega zupełnie bezużytecznego, ale Hemingway pewnie nawet tego nie zauważył. Polityczna naiwność i wybujałe ego pisarza podsunęły mu myśl, że zaprzęgnie oba światowe mocarstwa, by mu służyły i pomagały zwyciężać w sprawach, które uważał za święte. A za jedną ze spraw najświętszych uważał walkę z faszyzmem i jego głosicielami, Hitlerem, Mussolinim i Franco, którzy wzbudzali w nim niekłamany wstręt i żarliwą nienawiść.

Ale do wyjazdu na kolejną wojnę w Europie nie skłoniło go pragnienie walki z faszyzmem, nie dokonało tego nawet przeświadczenie, prześladujące go nieprzerwanie, niepokojące i zmuszające do działania, że musi swoje życie wykorzystać jak najlepiej. Pojechał na wojnę, żeby nikt nie pomyślał, że stracił ikrę, zeszkapiał. No i wreszcie, żeby utrzeć nosa przemądrzałej żonie korespondentce wojennej. Jednym słowem – nie miał innego wyjścia.

Wiosną czterdziestego czwartego Martha Gellhorn wróciła na Kubę z Afryki Północnej i Włoch, towarzyszyła zachodnim aliantom podczas natarcia na południe Europy. Nie mogła się nadziwić, gdy Hemingway oznajmił jej, że postanowił się jednak wybrać do Europy z wojskami, które zamierzały dokonać inwazji na Francję. W jeszcze większe zdumienie wprawiła ją wieść, że mąż wyruszy na wojenną wyprawę jako korespondent "Colliers’a", tygodnika, dla którego stale pracowała od wojny w Hiszpanii. Hemingway sam zadzwonił i zaproponował redakcji swoje usługi, wiedząc doskonale, że jeśli wydawcy przyjmą jego ofertę, odbierze żonie pracę, która była dla niej najważniejsza. A to, że przyjmą, było jasne jak słońce. Mimo reporterskiej renomy Martha Gellhorn nie mogła się równać ze sławą i pisarskim mistrzostwem męża. Każda redakcja, mając do wyboru korespondencje Hemingwaya i Gellhorn, wybrałaby bez wahania Hemingwaya. Każda, ale Hemingway uparł się akurat na "Colliers’a", a redakcja, mogąc akredytować przy wojsku tylko jednego korespondenta, wybrała oczywiście Hemingwaya.

Gellhorn nie byłaby jednak sobą, gdyby pogodziła się z porażką. Wbrew wszystkiemu i wszystkim pojechała jednak do Europy, chociaż miejsca w wojskowym samolocie musiała ustąpić mężowi. Tłukła się do Anglii okrętem wyładowanym po brzeg burt skrzyniami z amunicją i materiałami wybuchowymi. Kiedy dotarła do Londynu dwa tygodnie po Hemingwayu (on w tym czasie, po pijanemu, zdążył zaliczyć groźny wypadek samochodowy, po którym musiano mu założyć na głowie prawie sześćdziesiąt szwów), jej miejsce przy nim zajmowała już inna kobieta, jego przyszła, czwarta żona.

Wojciech Jagielski — wielokrotnie nagradzany dziennikarz i reporter, autor bestsellerowych książek. Zaczynał w latach 80. jako dziennikarz PAP, od 1991 do 2012 pracował w "Gazecie Wyborczej". Obecnie związany z "Tygodnikiem Powszechnym". Specjalizuje się w tematyce Afryki oraz Azji Środkowej i Kaukazu. Opublikował m.in.: Dobre miejsce do umierania, Modlitwę o deszcz (nominowaną do Nagrody Literackiej Nike), Wieże z kamienia, Wszystkie wojny Lary, Na wschód od zachodu.