Słyszeć i słuchać – jak tego dokonać, mierząc się z brakami w werbalnej komunikacji?

Rozmowa się nie klei – to dzisiaj bardzo częste zjawisko. Dotyczy już nie tylko osób, które się nie znają, ale również tych mieszkających nieraz pod jednym dachem. Żeby nie dochodziło do niezręczności, awantur i, co gorsza, obrażania się na całe lata, stosuje się gładkie uniki, jak zmiana tematu. Na krótką metę takie rozwiązanie może wydawać się skuteczne, ale w dalszej perspektywie sprawia, że niewiele się wie o sobie nawzajem.

Niewiedza ta może być naprawdę kosztowna i bolesna, gdy się okaże, że bliski cierpi i przeżywa katusze, a najbliżsi nie mają o tym pojęcia. Bo się unika ciężkich tematów, bo wieczorem i w weekendy jest czas na odpoczynek, bo to nie jest najlepszy moment…

Powodów może być całe mnóstwo, ale Oren Jay Sofer w swojej publikacji pt. „Powiedz, co myślisz. Uważność w sferze porozumienia bez przemocy” daje konkretne narzędzia, jak pozostać otwartym i uważnym, gdy trzeba poruszyć trudny temat. Nie każdemu mogą przypaść do gustu pewnego rodzaju sformułowania, jakimi autor próbuje przekazać, jak się komunikować, żeby nie nadeptywać rozmówcy co chwilę na odcisk. Założenie jest jednak takie, by starać się jak najmniej rozmawiać językiem własnych potrzeb, oczekiwań i osądów. Zdecydowanie lepiej oddać swój punkt widzenia, a być może okaże się, że własne interpretacje zdarzenia wcale nie są zgodne ze stanem faktycznym.

Dobrym przykładem może być sytuacja, gdy dziecko notorycznie nie sprząta po sobie pokoju. Któregoś dnia rodzic w końcu zwróci na to uwagę. Ważne jest to, w jaki sposób to uczyni, czy w taki sposób np. „Chcę, żebyś po sobie pozostawiał posprzątany pokój”, czy bardziej w taki sposób: „Widzę, że od dłuższego czasu wychodzisz, zostawiając porozrzucane rzeczy w swoim pokoju”. Pierwszy sposób na ogół zapędza rozmówcę w tak zwany kozi róg, bo od razu czuje się stłamszony i zepchnięty do defensywy. W drugim przypadku daje się rozmówcy możliwość wyjaśnienia, dlaczego tak postępuje, „nie napadając” na niego.

Czy można wyćwiczyć w sobie pewien rodzaj wrażliwości na to, co ktoś do nas mówi i w jaki sposób?

Okazuje się, że tak, a najlepszym tego przykładem jest to, że autor jest zarazem nauczycielem metody uważnej komunikacji i medytacji. Nie ma zbyt wiele osób, które w ten sposób podchodziłyby do sprawy werbalnego porozumiewania się między sobą. Sprawy tak niezwykle istotnej w dzisiejszym świecie, kiedy zaczynamy przekazywać sobie informacje bez większego związku z nami, bo jest śmieszne, bo jest popularne itp. itd. Któregoś dnia się być może obudzimy i zdamy sobie sprawę, że poświęcało się swój cenny czas na rzeczy niemające większego znaczenia. Zamiast zajmować się czymś ważnym, czyli na przykład budowaniem relacji z bliskimi.

Sztuka komunikacji to bardzo trudna sztuka. Pomimo obszernego kompendium wiedzy na ten temat, którą dostarcza Oren Jay Sofer, każdy jest inny i każdy ma swój język komunikacji. Nie sposób więc nauczyć się rozmawiać z drugą osobą od razu tak, jakby znało się ją od dawna. Nawet jeśli odnosi się takie wrażenie, warto zachować ostrożność, żeby nie powiedzieć czegoś zbyt pochopnie, zbyt odważnie lub za bardzo na żarty. Sam autor zresztą opowiada w tej publikacji, że przez swoją nieostrożność utracił kontakt z dobrym przyjacielem i już go nie odzyskał pomimo wielu dalszych starań.

Świat mediów społecznościowych, świat marek osobistych i biznesowych, świat wizerunku, świat wewnętrzny i zewnętrzny – wszystko to razem tak bardzo dochodzi dzisiaj do głosu, że czasami zapominamy już o swoich własnych przekonaniach albo w ogóle o nas samych. Nie znając siebie, jak można spróbować poznać kogoś innego? Nie wiedząc, co boli nas, przed czym uciekamy, czego się boimy, co nam sprawia radość, o czym marzymy, jakie mamy ambicje, jakie cenimy wartości, jak możemy prawidłowo reagować na zachowanie drugiej osoby, z którą akurat rozmawiamy?

W publikacji uczniowie Orena „skarżą się” na to, że wprowadzane metody i sformułowania są odbierane w ich środowisku za sztuczne, za pozbawione empatii itp. Jednak autor wyraźnie podkreśla, żeby kierować się swoją oceną sytuacji. Jest to skomplikowany proces, w którym warto pamiętać, by nie traktować swojego rozmówcy jak królika doświadczalnego. Autor do tego zachęca, ale moim zdaniem jest to nie na miejscu. Dobrze by było, gdyby po rozmowie z kimś zrobić sobie analizę, dlaczego na przykład konwersacja potoczyła się tak, jak się potoczyła. Gdy sprawi się komuś przykrość lub odnosi się takie wrażenie, że tak się stało, najlepiej przeprosić od razu, bo później to już nie ma mocy. Bo później ktoś otoczy się już grubym murem, który nie przepuszcza takich słów i wyrazów skruchy. Może minąć sporo czasu, zanim ten mur zacznie się kruszyć, dlatego tak istotna jest uważność.

Podczas rozmowy najlepiej zwracać uwagę na wszystko, czyli nie tylko na wypowiadane słowa, ale również na ton, na gestykulację, na mimikę twarzy, na postawę… Wszystkie te czynniki wpływają na oszacowanie, o ile ktoś się otwiera i co właściwie chce powiedzieć. Niekiedy przykre czyjeś słowa wcale nie mają na celu sprawienia komuś bólu, a są wyrazem głęboko skrywanego lęku przed cierpieniem, które mogłoby nadejść. Jednak by w ten sposób interpretować czyjeś słowa, potrzeba otwartości na drugiego człowieka, o którą dzisiaj trudno, bo tak wiele rzeczy pochłania koncentrację, że już niewiele jej pozostaje podczas rozmowy. Zwłaszcza gdy toczy się w taki sposób, że cały czas ma się „nos utkwiony” w ekranie smartfona, tabletu lub laptopa.

Poszczególne wywody autora mogą wydać się karkołomne i pisane z myślą o osobach nie w pełni rozwiniętych. Jednak problemów komunikacyjnych nie można bagatelizować. Szczególnie w świecie, gdzie na co dzień ma się styczność z ludźmi różnych narodowości, wyznań, przekonań, kolorów skóry i ugrupowań. Zamiast dążyć do tak zwanego hejtu, warto popracować nad sposobem, w jaki wypowiada się do drugiej osoby słowa, które mają na celu przedstawić, jaki ma się pogląd na pewny aspekt, czy sytuację. Innej drogi być nie może, ponieważ negatywne nastawienie i język zapraszają do takiej samej postawy u rozmówcy. Jeśli ktoś nie jest po kursie uważności, nie będzie się zwykle wstrzymywać np. przed oddaniem ciętej riposty.

Publikacja ta jest o tyle istotna, że pokazuje całe spektrum różnych wymiarów, jakie składają się na dialog międzyludzki. Jest ich całkiem sporo. Nawet jeśli ktoś po jej przeczytaniu, nie zabierze się do wcielania tych zasad w życie, stanie się bardziej świadomy tego, jak duże znaczenie ma komunikacja w życiu. Zawsze może być tak, że to, co powie się do kogoś w ciągu dnia, będzie zarazem ostatnim słowem, jakie się do niego wypowie w ogóle. I to z wielu różnych przyczyn. Mając tę świadomość, można powstrzymać się nieraz przed potokiem słów, starając się powiedzieć coś naprawdę istotnego w taki sposób, by ta druga osoba odnotowała sobie to gdzieś „z tyłu głowy” i wracała do tych właśnie wypowiedzianych zdań.