Osią „Kuglarni” jest znany motyw theatrum mundi z rozpoznanym przez antropologów przekonaniem, że u narodzin widowiska organizowanego przez człowieka leżała zawsze wiara w odbudowywaną w ten sposób harmonię świata, zaślubiny tego, co w swojej banalności codzienne i dostępne każdemu, z tym, co święte, wspólnotowe. Ale też spektakl, który ma być odegrany w święto Bożego Narodzenia i który stanowi centralne wydarzenie opowieści, to „Pastorałka”. Miejscem zaś, w którym ów magiczny akt artystycznej kosmogonii ma się dokonać, jest symboliczne miasteczko En, gdzie nie tylko „pamiętać to chodzić wspak”, ale gdzie też „nigdy nic do siebie nie pasowało: krajobraz do miasta, miasto do kamienic i ulic, kościoły do wiernych, mieszkania do ludzi, nawet oni do samych siebie przestali pasować”, a chodzi o to, aby - jak marzy stary księgarz Adso - wszystko łączyło się ze sobą i wzajemnie uzupełniało. Aby też on sam - człowiek, który stanowi mikrokosmos - nie był, jak się czuje - „kawałkiem rozpadającego się świata, z którym nie wiadomo, co zrobić”.

Jak trudno wyrokować, czy tak ambitny akt w miasteczku En się powiedzie, tak trudno sklasyfikować samo dzieło Turczyńskiego. Jest tyleż powieścią, co wyrafinowanym esejem. Poruszając się na granicy gatunków, autor tworzy barwny fresk obyczajów, mód i nawyków, zadziwiając erudycją i znajomością realiów czasu, o którym pisze. Obok postaci historycznych (Goethego, Moliera, Mozarta, Musorgskiego, Bułhakowa, Baki, Arystotelesa i in.) przewiną się postacie z ich dzieł, jak choćby pewna Gocha, nie wiadomo do końca, czy z dzieła Goethego czy Bułhakowa, czy też może z wyobraźni starego garderobianego wysnuta. 

Andrzej Turczyński

KUGLARNIA